In het boek “De Volgende Oorlog“ verkent onderzoeksjournalist Daan de Wit de geleidelijke Amerikaanse opbouw naar een conflict met Iran onder de regering Bush II. Na de inval van Afghanistan en de invasie van Irak een mogelijke derde Amerikaanse oorlog in het Midden Oosten. De Wit ziet opvallende parallelen tussen de aanloop naar de Irakoorlog van 2003 en de huidige, dreigende, situatie rond de ambitieuze sjiietische grootmacht. Op basis van honderden rapporten, analyses en commentaren tekent hij de Amerikaanse ambities en wens tot oorlog op, en komt tot de conclusie dat het inderdaad weinig heeft gescheeld of de regering Bush had haar plannen ten aanzien van Iran uitgevoerd. Nu is er president Obama, de man van “hope“ en “change“. Bush en zijn “neocons“ zijn weg dus is de kust veilig voor Teheran? We legden de vraag voor aan De Wit. Over Obama, Iran, Israël en de nog altijd explosieve situatie in het Midden Oosten. 

DD: Daan, we hebben nu Obama, de man van “change”, in Washington zitten. Bush is weg, dus het einde van de Amerikaanse dreigementen aan Iran’s adres. Zou je denken. Toch klinkt weer de vertrouwde “Bush rethoriek” vanuit Washington. Iran is een direct gevaar voor Israël, een nucleair Iran is onacceptabel voor de wereldgemeenschap. In de media verschijnen weer berichten over de hoeveelheid uranium dat Iran al zou hebben voor “een bom”. Aan de andere kant lijkt Obama woord te houden en directe diplomatieke gesprekken met Iran aan te willen knopen. Obama reikt zelfs de hand in een videoboodschap gericht aan de Iraniërs. Hebben we hier te maken met schizofreen Amerikaans beleid? Hoe verklaar je deze Amerikaanse opstelling?

Amerika heeft nu problemen genoeg. Het land kijkt in de afgrond en zit nu niet te wachten op een nieuw militair avontuur in het Midden-Oosten. Weigerachtige generaals hebben het Iran-project van in de laatste fase van de Bushregering geremd en de kredietcrisis deed de rest. Die is zoals bekend sinds medio september 2008 niet meer van de agenda verdwenen. Pas sinds het begin van maart 2009 is Iran weer iets teruggekomen in het nieuws. Recentelijk nog het meest door de videoboodschap van Obama.

DD: Die videoboodschap van Obama: oprechte handreiking of tactische zet?

Het opmerkelijke aan de opening die Obama nu lijkt te scheppen, is dat het meer vorm is dan inhoud. Maar de vorm is belangrijk, omdat die voor Iran essentieel is. Iran wil als gelijkwaardige partner worden beschouwd en is daarin steeds gefrustreerd. Dus een boodschap van de Amerikaanse president met de beste wensen voor het nieuwe jaar is een goed begin. Maar uiteindelijk gaat het om de inhoud. Daarnaar verwees Iran ook in een reactie op Obama. Voor Amerika is de nucleaire ontwikkeling van Iran nog steeds onacceptabel. Een nucleair Iran is voor de VS geen optie. Daarmee geeft het aan wat de uitkomst moet zijn van de dialoog die nu wordt aangeboden. Dat is dezelfde manier van werken als die van de Bush-regering. Toen al werd die door VN-wapeninspecteur Hans Blix en de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell als onrealistisch weggezet. Het is een tactiek die ertoe leidt dat de ander in de verdediging wordt gedrukt en iets moet afwijzen wat in feite niet wordt aangeboden. Daarnaast heeft Obama de sancties tegen Iran met een jaar verlengd. De hoogste leider van Iran zegt in een reactie: ‘They chant the slogan of change, but no change is seen in practice. We haven’t seen any change. [...] If you change, we will change our attitude’.

Bij nadere inspectie is de schoonheid van het gebaar van Obama dus mogelijk minder mooi. Iran beseft dat het zonder het nucleaire programma niet meetelt en nooit de rol kan krijgen die het wil in de regio. Daarmee heeft het geen bewegingsruimte. Tegelijk lijkt Amerika aan te geven niet te willen bewegen in de positie ten opzichte van Iran: Iran mag geen nucleaire staat worden. Als het onbewegelijke Iran niet kan ingaan op het gebaar van de onbewegelijke Obama, kan de Amerikaanse president in een later stadium altijd nog zeggen dat hij er alles aan heeft gedaan om Iran de hand te reiken. Iedereen heeft de handreiking gezien en het begrip voor de weigerachtige ‘vuist’ van Iran, zoals Obama het eerder uitdrukte, zal dan niet groot zijn.

Een andere belangrijke speler in spel rond Iran is Israël.Haarzetz schrijft: ‘Just a few hours after Obama’s message was broadcast, President Shimon Peres sent a similar message from Israel to the people of Iran, in which he harshly attacked President Mahmoud Ahmadinejad for denying the Holocaust, called on the people of Iran to topple their leaders and promised that Israel would survive. The contrast between the two messages - one from Washington and one from Jerusalem - says much about the different approaches taken by Israel and the United States regarding Iran: While the Americans are actively seeking a way to start a dialogue, Israel is preaching confrontation and the toppling of the government in Tehran. This confrontation is likely to escalate once Benjamin Netanyahu is sworn in as prime minister; he has been advocating a more aggressive approach toward Iran for years in order to halt its nuclear program, which he sees as a threat to Israel’s very existence.’ Netanyahu heeft altijd zeer vijandig gestaan tegenover Iran. Hij is een belangrijk deel van de anti-Iranlobby die ik in mijn boek uitgebreid heb beschreven. Met Netanyahu als premier neemt de kans toe op een Israëlische aanval op Iran. Aan de andere kant zal zo’n aanval niet gebeuren zonder medeweten en goedkeuring van Amerika.

DD: Naast de sarcastische reactie van Khamenei op Obama’s boodschap, wat valt er meer te verwachten van de Iraniërs?

Eerst zijn er de verkiezingen in juni, tot die tijd zijn er geen aankondigingen uit Iran te verwachten van grote koerswijzigingen. En in tegenstelling tot Israël heeft Iran heeft geen baat bij snel handelen. Vooral zal Iran tijd willen rekken om zover mogelijk te komen in de ontwikkeling van nucleair materiaal. Dat is het wisselgeld dat het nodig heeft om zijn doelen te bereiken. Hoe dat wisselgeld er precies uit komt te zien, is de vraag. Volgens Israël wordt het een nucleair wapen. Voor wat het waard is: Khamenei, de hoogste leider van Iran, heeft een fatwa uitgevaardigd tegen het maken en bezitten van een nucleair wapen. Ook weet Iran dat als het Israël op wat voor manier dan ook zou aanvallen, het wordt weggevaagd.

Een nucleair Iran kan bijdragen aan de stabiliteit in de regio, zoals ook ten tijde van de Koude Oorlog het machtsevenwicht werd gehandhaafd doordat de Soviet-Unie ook de bom had. Het voormalig hoofd van de Amerikaanse strijdkrachten in het Midden-Oosten, John Abizaid, zegt dat met een nucleair Iran prima valt te leven. Zegt ook militair geschiedkundige Martin Van Creveld. Hij is niet bang voor een Iran dat de bom heeft. Maar wat ook een mogelijkheid is, is dat bij landen in de regio wel de angst toeneemt. En die zou ertoe kunnen leiden dat ook zij een nucleair wapen willen, waarmee de onwenselijke situatie van een nucleaire wapenwedloop in het Midden-Oosten ontstaat.