Door Daan de Wit

Nederland heeft een lopend contract met Solvay Pharmaceuticals in Weesp voor het maken van vaccins zonder toevoegingen. Met het oog op de Mexicaanse griep vraagt minister Klink aan de Gezondheidsraad of het belangrijk is te streven naar zulke vaccins voor zwangere vrouwen. Hij krijgt geen antwoord op zijn vraag. Toch verbreekt hij, met alle financiële gevolgen vandien, het contract met Solvay. Hij ondertekent nieuwe, geheime contracten met GlaxoSmithKline en Novartis die vaccins maken mèt toevoegingen, de zogenoemde adjuvants. In Nederland krijgt iedereen - jong of oud, zwanger of niet - hetzelfde geadjuveerde vaccin. Wat is er gebeurd dat Klink deze beslissing heeft gemaakt?

'Minister Hoogervorst (Volksgezondheid, VVD) heeft met het farmaceutisch bedrijf Solvay een contract getekend voor het leveren van een vaccin voor zestien miljoen Nederlanders wanneer er een wereldwijde griepepidemie uitbreekt', schrijft NRC Handelsblad in 2006. Om snel een pandemisch griepvaccin te kunnen leveren 'zal in een nieuwe celkweekfabriek van Solvay worden geproduceerd op basis van celkweek in plaats van op eieren'. Drie jaar later schrijft de Volkskrant: 'Virologen geven inmiddels de voorkeur aan pandemische vaccins met een zogeheten immuunversterker, een stof die brede bescherming creëert tegen circulerende griepvirussen. Solvay beschikt echter nog niet over een geschikte versterkende stof'. Wie zijn die virologen en welke invloed hebben ze op de besluitvorming van Klink?

Ab Osterhaus
Het besluit  te kiezen voor de geadjuveerde vaccins wordt genomen door minister Klink. Ondanks dat hij geen antwoord van de Gezondheidsraad heeft gekregen op zijn vraag of het met het oog op zwangeren belangrijk is te streven naar vaccins zonder adjuvants. En ondanks dat lopende contracten moesten worden afgebroken. Op basis waarvan heeft de minister zijn besluit genomen? Door het uitblijven van het advies van de Gezondheidsraad zal hij hebben moeten handelen op een ander advies. Een van zijn belangrijkste adviseurs is een man die goed bekend is met de werking van adjuvantia. Hij test deze toevoegingen voor het Erasmus Medisch Centrum en voor Novartis en GlaxoSmithKline. En voor Isconova, een bedrijf dat adjuvantia produceert. Osterhaus weet veel over het onderwerp, hij spreekt er bijvoorbeeld over op internationale symposia: 'The Role of Adjuvants in Pandemic Preparedness'. Osterhaus oordeelt positief over adjuvantia. Het voordeel van de stoffen is dat ze de werking van het vaccin vergroten en besparen op de entstof, dus het serum met het inactieve virus. 'The key message is we need to go with adjuvants', zegt Osterhaus.

Belangenverstrengelingen
Zou Osterhaus een belangrijke rol kunnen hebben gespeeld bij de totstandkoming van de besluitvorming van minister Klink? Hoe invloedrijk is Ab Osterhaus en voor wie wendt hij die invloed aan? Een vraag die in het verlengde hiervan ligt, is of er belangenverstrengelingen zijn. De Telegraaf interviewt Osterhaus: 'Licht geprikkeld nu: "Alsof ik belang zou hebben bij een griepepidemie en mijn aandelen daardoor in waarde zouden stijgen. Onzin".' Maar later blijkt dat hij een aandeel heeft van 3% in het eerder genoemde Isconova. En daar blijft het niet bij, door een onthulling van VPRO-radioprogramma Argos: Osterhaus heeft een belang van bijna 10% in ViroClinics. Het is een bedrijf van de Erasmusuniversiteit, opgericht door Osterhaus. ViroClinics deed onderzoek naar het vogelgriepvirus in opdracht van GlaxoSmithKline, een van de twee latere producenten van het Nederlandse vaccin tegen de Mexicaanse griep. Ook voor die andere producent, Novartis, zette Osterhaus zich in, als adviseur. Maar hier houdt de verstrengeling van belangen niet op. Het web van belangen wordt geweven door enkele grote spinnen. Een ervan is ESWI.

Web van belangen
Een spin in het web is de European Scientific Working Group on Influenza, ESWI. Deze 'multidisciplinary group of key opinion leaders in influenza' is zeer actief en neemt zichzelf uiterst serieus, iets dat duidelijk wordt in bijvoorbeeld het 'revised 2006-2010 policy plan', een aanvullende PowerPoint over het policy plan, het voorstel voor een Influenza Task Force, een drukke evenementenkalender en bijvoorbeeld het boek 101 Questions and Answers on Influenza, met Ab Osterhaus als een van de twee auteurs. Vrij Nederland schrijft over ESWI: 'Dit gezelschap van naar eigen zeggen 'onafhankelijke wetenschappers' spant zich al jaren in om de wereld te doordringen van het gevaar van een griepepidemie'. Voorzitter van de ESWI: Ab Osterhaus.

Gefinancierd door de farmaceutische industrie
De missie van ESWI is: 'To reduce the impact of epidemic and pandemic influenza in the European population by identifying and communicating with stakeholders and by facilitating interactions between them'. Het gaat dan om 'government representatives, the European Union, opinion leaders in public health, health care workers, international organizations and the pharmaceutical industry'. Maar het woord 'stakeholders' heeft hier een bijsmaak. Want ESWI wordt gefinancierd door de industrie, door tien farmaceutische producenten. Daarover is de organisatie overigens heel transparant. In een kleurige folder staat: 'ESWI is financed by pharmaceutical companies actively involved in the influenza field'. Dat betekent dat ESWI wordt betaald uit de winsten die worden gegenereerd als gevolg van de adviezen die het uitbrengt aan de overheden. Twee van de tien farmaceutische producenten die ESWI financieren zijn GSK en Novartis, de bedrijven die geheime contracten hebben getekend met minister Klink ter waarde van zo'n 700 miljoen euro om de vaccins te maken tegen de Mexicaanse griep. Toch houdt het verhaal over de invloed van Osterhaus en de belangenverstrengelingen hier niet op.

Volgend deel
In een volgend deel van deze serie keert Osterhaus weer terug. Dan zal het ook gaan over de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, voor wie Osterhaus adviseur is. De WHO en ESWI werken op dezelfde manier. Volgens ESWI. Opmerkelijk, gezien de rol van de farmaceutische industrie bij ESWI.