Door Daan de Wit

Er waait een wind van verandering door de wereld. Die manifesteert zich in de Arabische Lente en de Occupy-beweging, maar ook in documentaires als Four Horsemen, Collapse, Thrive en de Secret of Oz. Op allerlei niveau's en manieren en met verschillend succes wordt nagedacht over hoe het anders kan. Er is het besef dat onze vrijheid erg relatief is en dat het anders moet, beter moet, maar hoe?

Een kernprobleem wordt gevormd door de politiek. Terwijl die zo'n belangrijke rol heeft, faalt die keer op keer, met vaak desastreuze gevolgen. De politiek gaat mee in voor mens en portemonnee kostbare avonturen in het buitenland en lijkt het beter voor te hebben met de financiële sector dan met de burgers die zij heten te vertegenwoordigen.

Wie verder kijkt dan de PR ziet dat we leven in de illusie van de democratie, zoals Gerard van Westerloo al concludeerde in NRC Handelsblad in 2002, na tientallen professors te hebben gesproken die zich professioneel met de politiek bezig hielden. Ieder van hen kwam tot dezelfde conclusie: de politiek is gedegradeerd tot bestuur, de regentenstand speelt elkaar baantjes toe en het parlement oefent nauwelijks meer controle uit. Inmiddels wijlen professor Daudt sprak over een regentenklasse en waarschuwde Nederland 'niet met kreten op [te] tuigen tot iets dat het niet is: een democratie met vertegenwoordigers van het volk.'

Mede door het artikel van Van Westerloo is duidelijk dat wat democratie heet, het niet is en dat democratie iets is dat buiten de politiek om moet worden bewerkstelligt. Desondanks is het positief als aan de binnenkant van de heersende macht wordt meegedacht. Dat doet Marietje Schaake, Europarlementariër voor D66, in een NRC-artikel over transparantie. Zij schrijft: 'De gesloten, verticale bestuurssystemen moeten worden geopend. Een kleine, effectieve overheid wint vertrouwen van burgers en maakt bestuurlijke vernieuwing een realiteit: van besturen naar westuren!' 

Aan Schaake de vraag wat zij bedoelt met westuren en of zij ideeën heeft over hoe het wèl moet. Een van de andere interessante citaten uit haar artikel gaat over een conceptresolutie die zij online zette. 'Vanuit de hele wereld dachten mensen mee over een tekst die in het Europees Parlement in stemming werd gebracht. Experiment geslaagd. Dit soort samenwerking moet onderdeel van het systeem worden.'

Beluister het interview met Marietje Schaake. 
Transcript: Quinten Zorge

De Wit: Het is zaterdag 26 november 2011, mijn naam is Daan de Wit in gesprek met Marietje Schaake, Europarlementariër voor D66. Marietje je schreef een heel goed verhaal in NRC Next op vrijdag 18 november. En een van de citaten daaruit is: “De gesloten verticale bestuurssystemen moeten worden geopend. Een kleine effectieve overheid wint het vertrouwen van haar burgers en maakt bestuurlijke vernieuwing een realiteit: van besturen naar westuren”. Wat bedoel je daarmee?

Schaake: Ik denk dat er heel veel kansen zijn om de overheid opener te maken, en daarmee transparanter en meer afrekenbaar. Als je ziet hoeveel mensen nu zich op afstand voelen van de overheid, het vertrouwen kwijt zijn en het idee hebben dat ze niet gehoord worden, denk ik dat het noodzakelijk is dat de kansen die er zijn, bijvoorbeeld door nieuwe media, om meer informatie beschikbaar te stellen, mensen meer te laten participeren, ad hoc coalities rondom bepaalde onderwerpen te creëren, dat we die kansen moeten nemen. Het is eigenlijk een oproep aan overheden en politici om dat te doen, omdat je in de praktijk juist vaak het tegenovergestelde ziet.

De Wit: Maar dan ga je toch weer uit van de overheid. Moeten wij niet als burgers gewoon zeggen: 'We moeten onze eigen macht terugpakken?' Die Occupy-beweging heet het over 'the 1 percent en de 99 percent'. Moet die 99 procent niet proberen, op de een of andere manier, de macht die ze hebben, want het is de absolute meerderheid bijna, niet meer uit handen te geven? Wat je ook doet met het stemproces: je geeft je stem weg aan een stel regenten, en die regenten sluiten zich van je af. Ze hebben het over 'de burger' en 'het veld' met wie ze contact willen maken en wat dan niet lukt. Moeten we dat op de een of andere manier niet terug pakken?

Schaake: Het is natuurlijk heel goed als mensen zich zo betrokken voelen dat ze dingen anders willen, dus dat is denk ik een heel bijzonder moment wat we nu hebben. Aan de andere kant denk ik ook dat er veel diversiteit zit in de volksvertegenwoordigers. Om nou te zeggen dat iedereen een soort regent is, is misschien ook een beetje kort door de bocht. En de grote vraag is natuurlijk: Wat hebben mensen er daadwerkelijk voor over om duurzaam bij te dragen aan een andere methode? Want het is makkelijk om te zeggen wat niet moet, maar het is niet altijd makkelijk te zeggen hoe het wel zou moeten.

De Wit, 2:20: Er moet worden omgedacht. Kan je dat niet radicaler door steeds minder politiek te willen? Want dat is toch ook de kern van het probleem? Je ziet ook bijvoorbeeld in de economie de rol van de politiek. Want er wordt wel steeds gewezen op die bankiers die ze de banksters noemen, maar je kunt er wel vanuit gaan dat er altijd graaiende bankiers zijn. Dat is een gegeven. Er zijn altijd boeven en er zijn altijd mensen die je willen bestelen, maar waar het om gaat is dat je het zo goed regelt dat die mensen weinig kans krijgen en dat er goede toezichthouders zijn. Daarin is gefaald, dus ook daar heeft de politiek weer gefaald. Moeten we dus niet op een of andere manier van die politiek af?

Schaake: Ja, ik begrijp wat je zegt en ik ben zoals ik al aangaf voor grote hervormingen. Dus ik wil niet doen alsof dat voor mij persoonlijk een groot bezwaar zou zijn. Maar om nou te zeggen: Dé politiek moet worden afgeschaft... Tja, dan moet je met een goed alternatief komen.

De Wit: Ja, want dat is inderdaad het probleem: het alternatief. Je ziet het ook bij die Occupy-beweging, zij weten ook nog niet precies wat het alternatief is, ze weten alleen dat het verkeerd gaat. Ik heb begrepen van bijvoorbeeld een Occupy-situatie in Engeland, dat ze een beslissing wilden maken en dat onderling overlegden en zeiden dat ze geen afvaardiging wilden doen. Als je het er echt niet mee eens was dan kon je je armen kruisen er werd er speciaal nog met jou gesproken, en uiteindelijk hebben ze wel een afvaardiging gedaan maar de beslissing mee teruggenomen naar het collectief. Je hebt zelf ook een goed voorbeeld van het collectief want je hebt een wetstekst - je bent Europarlementariër - voorgelegd aan het collectief aan de mensen die je kent ook via Twitter, en die hebben samen allerlei goede veranderingen aangebracht, en toen heb jij die wet ingediend, toch?

Schaake: Ja, dat klopt, maar er blijven ook weer een paar elementen van de democratie in overeind die heel belangrijk zijn. En wat je zei over die Occupy-beweging, het alternatief en geen afvaardiging willen: een risico wat bestaat in zulk soort situaties is dat de stem van de meerderheid heel dwingend wordt. Terwijl een democratie zich ook kent in de mate waarin er rekening wordt gehouden met minderheden. Dat is echt essentieel, dat moeten we niet over het hoofd zien. Met die wetsteksten ook: ik heb dat inderdaad opengesteld op het internet voor suggesties. Maar uiteindelijk ben ik als volksvertegenwoordiger verantwoordelijk voor de selectie van suggesties die ik wil inbrengen. Een ander voorbeeld: de overheidsbegrotingen. Mensen vinden natuurlijk dat er heel veel geld verspild wordt, en dat de Amerikaanse overheid heeft gezegd: 'zie hier onze begroting. Als je verspilling kunt vinden, laat het ons weten'. Bijvoorbeeld: wordt er dubbel geld uitgegeven, of kan iets aanzienlijk goedkoper?

De Wit: Zou je het ook niet kunnen zien als stap 1, bijvoorbeeld het voorbeeld van de begroting. Want stap 2 zou kunnen zijn dat je naar die Amerikaanse begroting kijkt, en ziet dat de helft er volgens sommige berekeningen wel driekwart van die Amerikaanse begroting opgaat aan defensie. Op de een of andere manier aan bommen en granaten, aan radarsystemen et cetera. Die worden allemaal of niet gebruikt of die ontploffen.  Allemaal weggegooid geld. De 'broken windows fallacy': Je gooit een raam in en denkt ‘dit is goed voor de economie’, want er komt een glaszetter. Maar het is niet goed voor de economie, want als het raam niet was ingegooid dan had je dat geld daar niet aan uit hoeven geven. Dus zou de tweede laag niet zijn dat we echt fundamenteel naar dat soort zaken gaan kijken, met z’n allen?

Schaake, 5:40: Je kunt daarna mee gaan denken over de begroting, hoe die er wel uit zou moeten zien. In een aantal kleine steden gebeurt dat al, dat een deel van de begroting van de stad door mensen zelf wordt uitgegeven. Dus dat er wordt gezegd: Een derde wordt aan publieksprojecten gegeven, en dan mogen mensen er zelf over nadenken wat dat dan zou moeten zijn. Maar ook daar zie je dus hoe mensen samen moeten werken en tot die beslissing moeten komen, en zo’n besluitvormingsmechanisme gaat dan toch verdacht veel op een democratisch systeem lijken. Maar op die manier geef je wel de begroting, waar mensen via belasting geld et cetera zelf aan bijdragen, ook weer terug voor de mensen om het zelf in te vullen.

De Wit: Zou je een democratisch systeem kunnen maken waarbij je niet zozeer de macht weggeeft aan enkele mensen, maar de macht binnen de groep en de massa houdt? Want jij had het voorbeeld van die wetstekst, dat was ook een soort 'Wiki-democrati'e. Ook net als op Wikipedia: Als daar een flinke fout in staat, dan is dat in no-time hersteld. Zou je niet een soort 'Wiki-democratie' kunnen maken?

Schaake:  Daar kun je wel gebruik van maken ja, van dat soort mechanismen. Maar dan moet er ook binnen de huidige systemen meer openheid komen en moet er worden nagedacht over hoe je dat kunt invullen. En dan moet een deel van de gevestigde orde een deel van zijn eigen positie willen opgeven, en dat zie ik niet zo verwelkomt worden door de zittende garde. Ik denk dat wat je nu ziet: Occupy en andere bewegingen, dat die eigenlijk het systeem heel erg opschudden. En ik hoop en ik nodig er toe uit dat de zittende garde dat verwelkomt in plaats van dat ze denken: 'oh help, wat moeten we met al die rare snuiters?' Ik denk dat het goed is om te kijken: Wat nou de kern is van zo’n boodschap? Dus niet alleen maar Occupy, maar op allerlei gebieden. Mensen raken hun vertrouwen in politieke partijen kwijt, in politici die hun principes heel snel over boord gooien voor het behoud van de meerderheid. Mensen voelen dat het wringt. Ze kunnen zich onder andere op internet veel sneller organiseren en mobiliseren, dus het is een moment waarin een heleboel mogelijk is. Ik zou het mooi vinden als dat vanuit de zittende garde aan politici en de overheid omarmt werd - soms gebeurt dat ook wel, het is niet alleen maar een soort botsing - dat het op grotere schaal omarmt werd en dan kunnen we kijken of er inderdaad meer participatie ontstaat en zo samen tot een oplossing kan worden gekomen.

De Wit, 8:15: Eigenlijk ben jij daar een voorbeeld van. Want je bent natuurlijk in zekere zin een deel van die zittende garde, maar je bent wel bereid om eventueel je hele politieke bestaan eraan te geven als het zou moeten, toch?

Schaake: Ja, ik ben heel erg bereid om te kijken naar hoe het beter kan. En ik vind mijn eigen positie daarin niet heilig.
De Wit: Marietje Schaake, D66, Europarlementariër, dankjewel.