Beluister het interview. MP3, delen
1,
2,
3.
Het transcript is verzorgd door Michiel Bezemer, Maarten van Dijk en Michel Steyger.
Door Daan de Wit
Stan van Houcke reisde voor de VPRO de wereld over en presenteerde ondermeer het radioprogramma Het Gebouw. Na bezuinigingen en het verdwijnen van typische VPRO-programma's waar Van Houcke zich thuisvoelde, vertrok hij voortijdig. Hij is echter nooit opgehouden journalist te zijn. Dagelijks publiceert hij het laatste ondergerapporteerde nieuws op zijn weblog, vaak voorzien van zijn commentaar. Door zijn ruim veertigjarige ervaring als journalist en door zijn scherpe visie heeft hij een heldere kijk op het nieuws en hoe het wordt verslagen. 
Stan van Houcke: 'Een van de fundamentele problemen die in ernstigheid toeneemt, is het feit dat de journalistiek zonder context werkt. De journalist speelt elke dag de rol van de idioot: 'Hee, er is iets nieuws aan het gebeuren, daar moet ik iets over schrijven'. Terwijl dingen niet zomaar bij toeval gebeuren, er zijn oorzaken en gevolgen. Vergis je in één ding niet: de mensen die op de televisie de berichtgeving doen, die zitten daar niet voor niets. Ik zit er niet. Mij zullen ze nooit, maar dan ook nooit vragen daarvoor, zoals ze ook een aantal andere mensen nooit zullen vragen. Het is als een virus, het 'gezonde lichaam' van de media stoot mensen zoals ik uit.'
Toch worden in dat 'gezonde lichaam' de artikelen geproduceerd die Van Houcke via zijn blog doorgeeft.
Stan van Houcke: 'Dat is niet helemaal waar. Een deel komt daarvan en een ander deel heb ik veelal van links-Amerikaanse bronnen.' Waarop ik zeg dat die bronnen dan vaak weer tappen uit bijvoorbeeld het vat van de main stream.
Stan van Houcke: 'Ja, maar niet vaak, valt mij altijd op. En je moet de link maken, de context ontbreekt.' Middels zijn blog en zijn commentaren maakt hij de onderlinge links en biedt hij deze context. Van Houcke haalt 9/11 aan.
Stan van Houcke: 'De verhalen over 11 september zijn er wel, maar zonder een context. Of ze zijn even in de media geweest, waarna die het vervolgens onmiddellijk weer laten vallen'.
Van Houcke doelt hier ongetwijfeld op de eerste uren na de aanslagen op 9/11, toen de verslaggeving nog niet was gekleurd door de politiek, door de onthulling van president Bush dat Bin Laden en zijn organisatie verantwoordelijk waren. In die eerste uren waren er tal van reportages die verhaalden over meerdere explosies in de gebouwen van het WTC, berichten die daarna slechts in de nieuwe media werden teruggevonden. Latere reportages en artikelen in de massamedia over 11 september waren als stukjes van een puzzel. Pas door de gemeenschap van de nieuwe media werden die aan elkaar gelegd, niet door de oude, gevestigde media. Die hielden vast aan de onhoudbare samenzwering zoals verkondigd door de Amerikaanse regering om vervolgens anderen, die de onhoudbaarheid van de samenzwering aantoonden, te beschuldigen in complotten te geloven. Dit fenomeen is een bewijs dat Van Houcke gelijk heeft met zijn punt dat de context ontbreekt. De context in dit geval, een waarvan de main stream journalistiek zich niet bewust is, is dat false flag operations (de vijand de schuld geven van je eigen aanslag op je eigen mensen) een al vaak gebruikte tacktiek is.
Daan de Wit: Vermoed je dat er sprake is van kwade opzet bij de massamedia?
Stan van Houcke: Nee, dat is geen kwade opzet.
Daan de Wit: Dat geloof ik ook niet. Zo werken dit soort dingen niet, mijns insziens. Als er al een samenzwering is, is dat een conspiracy of stupidity. Ik kan dit illustreren met een voorbeeld. Vier en een half jaar na 9/11 kwam Twee Vandaag met een item over die dag en weer een half jaar later hebben ze mij geïnterviewd. Maar de vijf jaar voordat dat interview plaatsvond, kende ik persoonlijk twee redacteuren van TweeVandaag. Om de paar maanden zat ik met ze aan tafel, gezellig te eten. Pas toen TweeVandaag Netwerk werd en Netwerk TweeVandaag, dus toen andere ploegen die programma's gingen maken, ben ik geïnterviewd, dus door voor mij onbekende medewerkers van Twee Vandaag. Die vrienden van mij met wie ik steeds aan tafel zat, kenden mijn verhaal van haver tot gort, maar hebben in die vijf jaar nooit eens bedacht mij te gaan interviewen. Dat is geen kwade opzet.
Stan van Houcke: Nee, maar ze weten gewoon dat dat verhaal er niet lekker ingaat. Het is niet een verhaal wat je kunt verkopen, en dat weten journalisten gevoelsmatig tot diep in hun genen. Ze weten wat ze wel en wat ze niet kunnen verkopen.' Op mijn verzoek vult Van Houcke zijn uitspraken later waar nodig aan. Hij schrijft: 'Vergeet niet dat de commerciële massamedia functioneren in een neoliberaal systeem, waar alles op productie en consumptie is gericht., op het maken van maximale winsten tegen minimale kosten. Dit feit dwingt conformisme af. De Amerikaanse wetenschappers Chomsky en Herman hebben scherp geanalyseerd hoe dat werkt, hoe het systeem allerlei filters heeft ingebouwd die het produkt bepalen. Ze concludeerden dat ‘de dominante media vast verankerd liggen in het markt systeem.' De commerciële massamedia zijn winst-zoekende concerns, grotendeels gefinancierd door adverteerders die op hun beurt ook naar winst strevende bedrijven zijn. En die er dus belang bij hebben dat hun advertenties niet in een kritische omgeving geplaatst worden, maar juist in kranten en tv-programma's die positief berichten over het kapitalisme. Elke journalist weet dat en past zich op zijn of haar manier aan dat feit aan. Degene die dat niet doen, die tegen de stroom oproeien, moeten dus knokken om hun werkelijkheid over te brengen en dat wordt in toenemende mate moeilijker doordat ons economisch bestel steeds totalitairdere trekken krijgt. Dat zien de meeste journalisten niet, die denken of in elk geval doen alsof ze in totale vrijheid kunnen berichtgeven, die hebben volstrekt niet het idee dat ze aan zelfcensuur doen. Noam Chomsky werd eens door de vooraanstaande journalist Andrew Marr op de BBC-televisie gevraagd of hij werkelijk dacht dat Marr als journalist aan zelfcensuur deed. Chomsky zei: ‘Ik zeg niet dat u zichzelf censureert. Ik ben ervan overtuigd dat u alles gelooft wat u zegt. Maar wat ik stel is dat als u iets anders geloofde u hier niet zat waar u nu zit.' Zo ongeveer zit het in elkaar. Degene die zich het best conformeert aan het systeem komt het verst in het systeem. Maar dat spreekt natuurlijk voor zich.'
Het interview van TweeVandaag en het gesprek bij Pauw en Witteman met mij zijn duidelijk een uitzondering op de regel (over die regel heb ik geschreven in dit artikel). Het ontstond onder druk van het feit dat de aanslagen vijf jaar geleden hadden plaatsgevonden en dat er dus 'iets' met het onderwerp moest worden gedaan. Dit, en het feit dat inmiddels miljoenen mensen de officiële samenzweringstheorie niet meer kunnen geloven gezien de feiten die door vooral de nieuwe media zijn aangebracht, noopten de redacties tot het maken van onderwerpen hierover. Het is aan de journalistieke capaciteiten van de redacteuren van beide programma's te danken dat het niet een vooringenomen onjournalistiek verslag werd, zoals in die dagen zo vaak was te zien en te lezen in de media.
Van Houcke over de kern van het gebrek van veel journalistieke verslaggeving: 'Ze kunnen geen verhaal verkopen waar een fundamentele aanval wordt gedaan op de officiële versie van de werkelijkheid. Journalisten in deze tijd fungeren als de priesters van de moderne tijd. Zij bepalen wie gelijk heeft en wie niet, wat de waarheid is en wat niet, wie belangrijk is en wie niet. Van binnen dat officiële raamwerk schrijven en praten ze over de werkelijkheid, en dat raamwerk is natuurlijk enorm beperkt. Het is een raamwerk waarin de economie de belangrijkste factor is in het leven van de mens en waarbij de economische machten het voor het zeggen hebben. Hoe komt het dat op de Nederlandse televisie of de Amerikaanse of de Britse, nooit een goede analyse is verschenen over de vraag hoe het komt dat in de grootste democratische staat van de wereld, de Verenigde Staten, al gedurende vijftig jaar de helft van de kiezers niet meer stemt, dat vijfenzeventig procent van de Amerikanen niet stemt tijdens lokale en staatsverkiezingen (wanneer de nieuwe gouverneur van de staat moet worden gekozen) en dat vijftig procent niet kiest bij de Congres- of bij de presidentsverkiezingen. Waarom is dat? Waarom noemen we een systeem een democratie als daar zoveel mensen al meer dan een halve eeuw niet meer stemmen? En waarom rechtvaardigen we dit systeem dat geen democratie is om overal ter wereld met geweld in te grijpen om daar de democratie te brengen? Dan kan iedereen toch beseffen dat het een leugen is? Hoe komt het dat die journalisten dat niet analyseren? Omdat iedereen die in het systeem zit en dus meedoet als journalist diep in zijn hart ervan overtuigd is dat de VS een democratie zijn. Ook als de feiten dit weerspreken. Zo werkt propaganda dus.
Mensen hebben een set van waarden nodig waarin ze kunnen geloven. Veel van het fundamentalisme in de arabische wereld heeft ook niets te maken met de Islam, maar heeft te maken met de onvoorstelbare behoefte van ieder mens om zin in z'n leven te brengen. Zo ook voor ons, wij zijn wat dat betreft even fundamentalistisch. Wij moeten geloven in die democratie [en het consumentisme], want als jij voor jezelf het gat in durft te kijken en te zien dat er geen democratie is, [dat almaar kopen uiteindelijk niet het grote geluk brengt, zo voegt Van Houcke later toe] en dat er geen normen en waarden zijn dat er geen mensenrechten zijn, dan moet je onvoorstelbaar stevig in je schoenen staan. Ik heb het er zelf ook vaak heel erg moeilijk mee en heb dan enorme angstaanvallen...'.'
Daan de Wit: 'Maar het is leven is nog helemaal niet zo slecht in Nederland. Het is misschien wel een van de beste plekken om te leven in de wereld.
Stan van Houcke: Absoluut, het is van een enorme kwaliteit en de mensen zouden zich eens moeten realiseren hoe goed ze het hebben, maar als je werkelijk in die put gaat kijken..., er is alleen maar waanzin, gezien wat er nu aan de macht is. Het is totale waanzin en het gaat nu heel erg snel, want de laatste remmen zijn nu losgelaten onder die Bush. De meeste mensen denken dat Bush een soort aberratie is van het systeem, maar Bush is de natuurlijke consequentie van een cultuur die vanaf het allereerste moment gebaseerd is op roofbouw. Het eerste wat ze deden was de Indianen vermoorden. Miljoenen indianen zijn eraan gegaan. Ik ben nu bezig met een prachtig boek, vertaald in het Nederlands en heb de schrijver net uitgebreid geïnterviewd: 1491 van Charles C. Mann, waarin hij laat zien hoeveel miljoenen er niet vermoord zijn, het is onvoorstelbaar; er heeft een enorme genocide plaatsgevonden.'
Daan de Wit: Teruggrijpend op die media, die zouden nu revanche kunnen nemen door te kijken naar hoe de opbouw is geweest van de Irakoorlog en hoe ze eigenlijk in de val zijn gelopen van de propaganda en daaraan aan hebben meegewerkt.
Stan van Houcke: Nu sla je precies de spijker op zijn kop. Je kent de aanval op die journalist van The New York Times die die eerst zei dat Irak tot op de tanden was bewapend die nu schrijft dat Iran levensgevaarlijk is en aangevallen moet worden... Mensen leren niks, want luister nou, die jongens zitten niet voor niets bij zo'n krant. Ik zit daar niet, jij zit daar niet, kritische Amerikaanse journalisten zitten daar niet.
Daan de Wit: Maar hier in Nederland hebben we afstand en hebben we ook slimme mensen die in de journalistiek werken... Kunnen die niet zien dat we het fout hebben gedaan bij Irak, dat het nu weer gebeurt bij Iran? Er is inmiddels aandacht voor Iran en de opbouw van de oorlog, maar er worden nog niet veel verbanden gelegd met de opbouw naar de Irakoorlog.
Stan van Houcke: Ik kan alleen maar beoordelen wat ik zie. Het Iraanse persbureau heeft een verhaal gepubliceerd, met foto's erbij, waarin wordt gesteld dat de Amerikanen achter een grote terroristische aanslag zitten die vorige week in Iran heeft plaatsgevonden. Heb jij het in de Nederlandse media uitgebreid gelezen? Heb je het op de Nederlandse televisie gezien? Hoe komt het dan dat wel we het verhaal van de Amerikanen wèl hebben gehoord? Nu komen we weer terug op mijn eerste punt dat het niet binnen een context wordt gemeld. Er wordt niet gezegd dat de Amerikanen eerst beweerden dat Irak massavernietigingswapens had en nu zeggen dat Iran achter de aanslagen in Irak zitten. Maar het wordt gebracht met de verbazing van de idioot: 'Hee, verrek, de Amerikanen melden iets'.
'Er heerst een bewust gecreerde consensus waarvan de meeste journalisten zich niet echt bewust zijn. Het is niet zo dat er van bovenaf censuur wordt opgelegd. Geen sprake van, het systeem is daar veel te slim voor. Het gaat om filteren. Het systeem wil er zeker van zijn dat je te vertrouwen bent op het moment dat het erop aankomt. En het filteren begint van onderaf. Men weet gevoelsmatig dat ze mij nooit zullen kunnen vertrouwen op het moment dat het erop aankomt, omdat ik namelijk het systeem niet omarm.' Ik heb fundamenteel kritiek op het systeem. Dit kapitalistische systeem is in permanente staat van oorlog tegen de mens en tegen de natuur. Het is een verkrachting ervan en dat blijkt nu wel uit die enorme klimaatverandering, waarvan we net van doen alsof die toch eigenlijk niet bestaat. Ik geloof niet in de doctrine dat je, als je maar genoeg produceert en consumeert, gelukkig word. Ik denk dat de wereld veel gecompliceerder is. De mensen die in Hilversum op hun plaats zitten hebben wel kritiek op kleine gebieden, kunnen heel kritisch zijn op een bepaald deelgebied zoals cultuur of politiek, maar zullen nooit het systeem in zijn geheel wantrouwen. Dat hebben ze omarmd, daar zijn ze een onderdeel van, en zo werkt het systeem ook. Er zal er geen één consequenties trekken uit de feiten. En het feit is dat de afgelopen veertig jaar het verschil tussen arm en rijk in de wereld is gegroeid, verdubbeld zelfs.
Daan de Wit: Maar dat is een nieuwsitem en dat zullen ze dan ook brengen op het moment dat daar bijvoorbeeld een rapport over verschijnt.
Stan van Houcke: Nee, dat brengen ze niet. En als ze het brengen, dan brengen ze het zonder context. Gisteren publiceerde de NRC dat het best verkochte boek in Nederland een handleiding is om je vet kwijt te raken. In een wereld waar achttienduizend kinderen per dag van honger omkomen, is het best verkochte boek in Nederland het boek Hoe kan ik minder eten… Ik kan je alleen maar voorbeelden geven, anders wordt het een te abstract verhaal. Een nieuwe regering trekt 800 miljoen uit voor de verbetering van het milieu -de klimaatverandering met gigantische consequenties- en besteedt tegelijkertijd 1,3 miljard voor de verhoging van de koopkracht. De verhoging van de koopkracht betekent onmiddellijk een nog grotere aanslag op het milieu, dat kan niet anders. Waarom zegt de parlementaire pers niet tegen de regering: 'Dat is merkwaardig, dat jullie aan de ene kant bezig zijn nog meer een aanslag op de natuur te plegen en aan de andere kant zeggen jullie dat je zo ontzettend goed natuurbewust en milieubewust bent'. Binnen die context moet je berichten. Je moet niet berichten alsof het één niets te maken heeft met het andere. En mensen die echt in dit systeem geloven, kunnen niet binnen een context werken.' Van Houcke voegt later schriftelijk toe: 'Natuurlijk weten de leidinggevenden maar al te goed wat er aan de hand is, maar die worden gedreven door een combinatie van ambitie en cynisme, dat wil zeggen: ze weten van alles de prijs, maar van niets de waarde. Twee voorbeelden, de eerste van Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Broertjes, die in zijn eigen krant naar aanleiding van de fundamentele kritiek van Joris Luyendijk verklaarde: 'Hij legt mechanismen bloot die we wel kennen, maar waaraan we niet dagelijks willen worden herinnerd. De kracht van zijn betoog zit in de voorbeelden. De geoefende waarnemer weet dat de werkelijkheid vaak wordt verdraaid, ook door journalisten. Dat het zo erg is, verrastte ook mij… Parallellen zijn snel te trekken tussen de controversiele waarheid in het Midden-Oosten en de verdichte werkelijkheid aan het Binnenhof. Ook daar worden toneelstukjes gespeeld tussen voorlichters en journalisten. De spiegel die hij [Luyendijk, SvH] ons voorhoudt, is zeer leerzaam… Luyendijks scherpe pleidooi tegen de heersende journalistieke codes is ook bedreigend. Het maakte onze spelers in het veld kwetsbaar. Zij vinden Joris naïef. Filteren, selecteren en ordenen is ons vak, zeggen ze, en excellent vakmanschap is ons enige antwoord.' Met andere woorden: het doorprikken van de verdraaide ‘werkelijkheid,' die gefilterd, geselecteerd en geordend wordt door de Volkskrant-correspondenten ‘is bedreigend.' Niet voor de lezer, maar voor de desbetreffende correspondenten, als ik Boertjes goed begrijp.
Het andere voorbeeld komt van de voormalige hoofdredacteur van een andere PCM-krant, Frits van Exter, die verklaarde tegenover Extra, een tijdschrift dat de media kritisch volgde, onder de kop: De conditionering van de kudde het volgende: 'Lezers horen wantrouwend te zijn tegenover de media ... De aandacht van de media [wordt] natuurlijk voor een belangrijk deel gestuurd … door de politieke machten … Dat geldt voor de nationale politiek, maar natuurlijk ook voor de internationale politiek … Het heeft voor een deel te maken met de vluchtigheid van het medium. Deels ook volgen de media elkaar, sommige zijn dominanter, en andere lijden aan kuddegedrag … Als je volgend bent, dan betekent dat als een autoriteit, of iemand die gekozen is om een bepaald gezag uit te oefenen, zegt “ik vind dit een belangrijk onderwerp, daar gaan we nou es wat aan doen,” dat je dat ook bekijkt. De dingen waar hij (sic) het niet over heeft, die volg je dus minder… het werkt voor een deel reflexmatig. Reflexen zijn het, je bent daar geconditioneerd in.' Met andere woorden: journalisten bij de commerciele massamedia zijn geconditioneerd, werken vanuit een reflex, een conformisme. Ze zeggen het zelf. Iedereen in de journalistiek kan dit weten.
mail this article
|
print
| 
