Hij stond bekend als de rijkste man ter wereld. Adnan Khashoggi (66) A.K. voor intimi, weet wat geld verdienen is, maar ook hoe je het moet uitgeven. Alleen al aan dagelijkse onkosten gaf de meest beruchte wapenhandelaar ter wereld 300.000 dollar uit, onder meer aan de mooiste vrouwen. Khashoggi was kind aan huis bij iedereen bij die ook maar iets voorstelt in de wereld. Dat Ronald Reagan 1981 president Carter kon verslaan, dankte hij onder andere aan de wapenhandelaar (al kon hij zich daar niets van herinneren).

Khashoggi kent iedereen in de wereld die ook maar enigszins iets voorstelt en andersom. Hij besprak in 1985 met Premier Shimon Peres hoe Israël kon worden betrokken bij de wapenstromen naar Iran; hij stuurde datzelfde jaar uitgebreide rapporten over de politieke situatie in Iran naar Robert McFarlane, Amerika's nationale veiligheidsadviseur; met de toenmalige defensieminister Ariël Sharon besprak Khashoggi in 1982 in zijn spectaculaire Mount Kenia Safari Club het plan voor een enorm wapendepot in Sudan ten behoeve van 'speciale projecten'; Khashoggi belde persoonlijk met George Bush Sr., maar had jaren ervoor al contact met een andere bewoner van het Witte Huis, Richard Nixon. Khashoggi had flink bijgedragen aan zijn verkiezingskas en besprak met Nixon meerdere malen de situatie in het Midden-Oosten. Gevolg waren allerlei ontmoetingen met het Saudische koningshuis en bezoeken van Nixon aan Saudi-Arabië; in een brief aan koning Faisal refereerde Nixon aan Khashoggi als hun 'wederzijdse vriend'. Ook had Khashoggi ontmoetingen in een van zijn vliegtuigen met Jimmy Carter en sprak hij Ronald Reagan in het Witte Huis.

En toen werd onderzocht waarom Mark Thatcher, zoon van de Britse oud-premier, op 31-jarige leeftijd plotseling zo goed in de slappe was zat, bleek dat hij zojuist 35 miljoen gulden had opgestreken. Zijn commissie voor een wapendeal, met vriendelijke groeten op zijn rekening overgemaakt door Adnan Khashoggi.


Playmate zonder nietjes
Khashoggi, spil in het Iran-Contraschandaal, vriend en financieel adviseur van Imelda Marcos en handelaar in dood en verderf, kan nog altijd ruim leven. Het geld dat Khashoggi in de loop van zijn carrière bijeengaarde, een kleine zes miljard gulden, investeerde hij in diverse bedrijven, van vleesconserven tot een toeristencentrum. Daarbij smeet hij niet met dollars, maar probeerde altijd zoveel mogelijk subsidies te regelen en zoveel mogelijk mede-investeerders te vinden om de risico's te spreiden. De enige plaatsen waar hij met geld smeet waren de escortbureaus en vooral de casino's. Daar kwamen hij en zijn entourage soms letterlijk met koffers vol geld aanzetten.

In het turbulente leven van Khashoggi spelen vrouwen een centrale rol. Hij is weliswaar getrouwd, maar zijn echtgenote van dat moment woont meestal op een vaste plaats, terwijl Khashoggi voortdurend over de wereld vliegt en elders verblijft. Wie Khashoggi ziet, ziet meestal de mooiste vrouwen ter wereld om hem heen fladderen. Het kan zijn dat hij zijn oog op een Playmate valt en hij haar eens zonder nietjes wil zien, maar meestal worden de vrouwen besteld bij de meest exclusieve escortbureau's, waar ze vaak worden ontslagen als ze 24 zijn. James Flannery, Khashoggi's butler in zijn appartement in New York, heeft het allemaal zo vaak meegemaakt. Hoe Khashoggi zich met tien vrouwen terugtrok in zijn slaapkamer. Nadat hij weer eens een van de meisjes buiten de deur moest zetten omdat Khashoggi genoeg van haar had, nam Flannery na jaren van trouwe dienst ontslag.

Geld met een knal
Adnan Khashoggi werd geboren in 1935, toen Saudi-Arabië pas drie jaar bestond. In het begin was Saudi-Arabië niet veel meer dan een grote zandbak, met aan het hoofd de stichter Abdul-Aziz en zijn driehonderd vrouwen. In 1938 veranderde alles toen de eerste olie de grond uitspoot. Het was het begin van enorme welvaart waarvan de jonge Khashoggi nog geen idee had dat hij er later zo rijkelijk zijn voordeel mee zou doen. De eerste stappen in die richting zette Khashoggi's vader, Dr. Mohamed Khaled Khashoggi. Naast de vrouwen, nam hij de meest intieme plaats in in het leven van koning Abdul-Aziz; hij was diens persoonlijk arts. En raadgever, kabinetslid, vriend en financieel adviseur.

Bekend met het Westen, omdat hij onder meer in Parijs zijn opleiding had genoten, stuurde vader Khashoggi zijn zoon Adnan naar de Verenigde Staten om te studeren. Daar betrok AK een hotel en stelde een medeleerlinge aan om tegen betaling zijn huiswerk te typen. Hij was meer dan royaal voor zijn vrienden; hij stond erom bekend dat hij na etentjes zich discreet over de rekening ontfermde.

Toen zijn vader hem 25.000 gulden stuurde om een auto te kopen, kocht hij in plaats daarvan een vrachtwagen die hij leasde aan bedrijven in Saudi-Arabië. Later kocht hij meer trucks die hij ook weer leasde. De zaken gingen goed en voortijdig verliet Khashoggi de VS en de universiteit van Stanford om kantoren te openen in Jeddah en Riyad, de hoofdstad van Saudi-Arabië.

Khashoggi's handelsgeest kwam niet geheel uit de lucht vallen. Toen in 1939 een van de favoriete vrouwen van de koning een vinger brak, importeerde vader Khashoggi Saudi-Arabië's eerste Röntgenapparaat. Om het ding van stroom te voorzien, kocht de arts een aggregaat dat genoeg energie leverde voor de huizen in de buurt. Hij rekende tien Riyalen per aangesloten lamp en voor hij het wist waren 8000 lampen aangesloten op zijn netwerk, wat meer geld opleverde dan hij nodig had.

Een les die Khashoggi goed in zijn oren knoopte was toen zijn vader een muntstuk met een zachte plof in een dik tapijt liet vallen. Vader pakte de munt op en liet hem nu vallen op een marmeren vloer: "je kunt je geld uitgeven in stilte of met een knal." Die les had hij niet vergeten toen hij zijn eerste grote commissie als tussenpersoon binnenhaalde: 400.000 gulden voor zijn bemiddeling in een deal met vrachtwagens. Zo goed als het hele bedrag ging op aan een feest zo groots dat men er nu nog over praat. Alles was er groots aan, de locatie, de hoeveelheden champagne, de schoonheid van de vrouwen. Het werd Khashoggi's handelsmerk, en het werkte als een magneet, iedereen wilde er deel van zijn. Handel en geld vloog sindsdien op hem af. Persoonlijke contacten en het delen van zijn welvaart werden een van de belangrijkste pijlers van zijn succes.

De jaren waarin het geld het snelst om Khashoggi afkwam, waren zijn jaren als tussenpersoon laverend tussen de Saudische koninklijke familie die in de opbouw van het land hun oliedollars investeerde in een uitgebreide defensiemacht en Amerikaanse wapenleveranciers als Raytheon en Lockheed. Hij was 27 jaar toen hij de opdracht kreeg van de nieuwe koning Faisal om te gaan bemiddelen. Hij was kind aan huis aan het hof, had in het verleden al wapens geïmporteerd voor Faisal toen die nog onderkoning was. Maar ook kende hij de cultuur van de VS als zijn broekzak. Hij was de ideale tussenpersoon.

Het ging toen nog om kleine aantallen en kleine commissies, maar al snel ging het om vijf procent commissie op contracten van ruim een miljoen, die opliepen tot anderhalf miljard dollar. Gevolgd door eisen van Khashoggi voor vijftien procent commissie. Alleen al van Lockheed - toch al bekend met het fenomeen steekpenningen - streek hij tussen 1970 en 1975 maar liefst 265 miljoen gulden op. Nog nooit eerder had iemand zo snel zoveel geld verdiend. Delen ervan moest hij afstaan aan Saudische prinsen met ministerfuncties die hem de opdrachten hadden bezorgd. Het meeste echter stak hij in eigen zak.

Net zolang tot de enorme bedragen begonnen op te vallen bij de Amerikaanse overheid en onderzoeken werden ingesteld. Uiteindelijk leidde dat tot het aannemen van de Foreign Corrupt Practices Act. Gevolg daarvan was dat veel bedrijven hun contracten kwijtraakten omdat hun contactpersonen niet meer mochten worden 'vergoed' voor hun diensten. Creatief boekhouden was de enige oplossing.

October Surprise
Khashoggi's goede internationale contacten bleken ook bij wat sommigen een van de grootste schandalen van de afgelopen decennia noemen: operatie October Surprise. De direct betrokkenen, waaronder George Bush Sr., ontkennen in alle toonaarden, maar er zijn meer aanwijzingen dat de operatie daadwerkelijk heeft plaatsgevonden dan dat het niet het geval zou zijn geweest. De (uiteraard vermeende) October Surprise was een onderneming van een aantal mensen dat onder leiding van George Bush Sr. ervoor zorgde dat president Carter in 1981 de verkiezingen verloor ten voordele van Ronald Reagan. De sleutel tot de overwinning was de vrijlating van de 52 gijzelaars in Iran. Bush stelde de Iraniërs 40 miljoen dollar in het vooruitzicht en beloofde hen - illegaal - miljarden aan wapens te verkopen als ze de gegijzelden nog iets langer zouden vasthouden, zodat Carter de verkiezingen zou verliezen. Zo gezegd, zo gedaan. Carter verloor omdat hij er niet in slaagde de gijzelaars vrij te krijgen. De gijzelaars werden minuten na de inauguratie van Reagan - met George Bush als vice-president - in januari 1981 vrijgelaten.

De uiteindelijke deal hiertoe tussen Bush en de Iraniërs vond plaats in Parijs op 19 oktober 1980, vandaar de October Surprise. Héén vloog de vader van de huidige president met een gezelschap waaronder het latere hoofd van de CIA, William Casey. Terug ging Bush in een supersonisch vliegtuig, een SR-71 Blackbird, waarmee je in twee uur de Atlantische oceaan oversteekt. Op deze manier was hij in feite maar eventjes weggeweest uit Washington, waardoor het voor de desinformatieploeg van de CIA makkelijker was de hele operatie te ontkennen.

Piloot op die snelle vlucht was Günther Russbacher, een Amerikaanse spion. Hij klapte uit de school over zijn verleden tegen Rodney Stich, schrijver van wat inmiddels een klassieker wordt genoemd: 'Defrauding America, Encyclopdia of Secret Operations by the CIA, DEA and other covert agencies.'

Op een vraag van Stich aan Russbacher wie bij de beslissende bijeenkomst in Parijs in oktober 1980 aanwezig waren, noemt hij onder meer Khashoggi. In een interview met het Belgische HUMO in maart 1987 over Irangate, zegt Khashoggi zelf: "Ik ben er nog altijd van overtuigd dat er een groots idee aan ten grondslag lag. Ik kan er niet anders over denken: ik heb de hele zaak toch op gang gebracht." Hij doelt hiermee op zijn eerste kennismaking met de Iraanse wapenhandelaar Manucher Ghorbanifar in 1985 in Hamburg, die later van essentieel belang bleek te zijn. Maar Russbacher laat zien dat Khashoggi te bescheiden is, omdat hij vijf jaar eerder al was betrokken bij October Surprise. Voorbereidende bijeenkomsten in Buenos Aires en Genève, in maart 1980, waren mede mogelijk gemaakt door Khashoggi: "Meneer Khashoggi stond ons toe zijn credit cards te gebruiken om brandstof te kopen voor het vliegtuig. Hij gaf aan dat hij een specifiek belang had bij het verkrijgen van een opdracht voor de verkoop of handel in wapens aan de regering van Iran", vertelt Russbacher aan Stich.

Met de wapens die Iran via Khashoggi bemachtigde voerde het land oorlog met buurland Irak. Martin Broek van de Nederlandse organisatie Campagne tegen Wapenhandel doet onderzoek naar de wapenhandel: "De oorlog tussen Iran en Irak is een van de meest verschrikkelijke geweest. Vanuit loopgraven en stellingen gingen mensen elkaar persoonlijk te lijf. Het deed meer aan de Eerste dan aan de Tweede Wereldoorlog denken. Iran stuurde kinderen de mijnenvelden in. Er zijn in totaal een miljoen doden gevallen. Khashoggi was cruciaal in een deal die draaide om TOW antitankraketten en HAWK luchtafweerraketten. Wapens waarvan hij wist dat ze meteen zouden worden ingezet."

'Crooks and Criminals'
Jaren later komt Khashoggi's naam meermalen voor in de rapporten van de Amerikaanse parlementscommissie die de Iran-Contra-affaire onderzoekt. Dat heeft dan vooral betrekking op het Irangate-aspect van de zaak, voortgevloeid uit de operatie October Surprise. Dat ging om Amerikaanse wapens in ruil voor de vrijlating van Amerikaanse gevangenen in Libanon, midden jaren tachtig.
Motivaties voor Khashoggi waren handel in de toekomst en in eerste instantie invloed op de situatie in het Midden-Oosten. Door samen met Ghorbanifar alle partijen rond de tafel te krijgen, kwamen wapenstromen op gang die gunstig waren voor de pro-Westerse machtsgroepen die in Iran in de clinch lagen met andere groepen die na het overlijden van Ajatollah Khomeini om de macht zouden gaan strijden. Omdat niemand elkaar vertrouwde in de transacties schoot Khashoggi vaak geld voor. Hij zegt dat hij er uiteindelijk voor tien miljoen dollar is ingestonken.

Bij zijn transacties voor wat later Irangate is gaan heten, maakte Khashoggi uitgebreid gebruik van de internationale BCCI-bank. Een wel heel bijzondere bank, zo blijkt uit het Amerikaanse parlementaire onderzoek 'The BCCI Affair' van eind 1992, gemaakt door senators John Kerry en Hank Brown. Dat deze bank aan een onderzoek werd onderworpen is mede duidelijk te maken met de bijnaam van de bank: 'Bank of Crooks and Criminals'. Rodney Stich schrijft: "BCCI was op maat gemaakt voor de geheime en corrupte activiteiten van de CIA, de Mossad, drugsdealers en terroristen'. En rijke wapenhandelaren. In het rapport staat met gevoel voor understatement hoe CIA-agenten en "invloedrijke buitenlandse elementen in de VS, zoals Adnan Khashoggi" steeds weer opduiken in belangrijke periodes van de geschiedenis van de bank en tegelijkertijd onderdeel zijn van doorslaggevende periodes van de buitenlandse politiek van de VS.

Tjetsjeense weesjes
Wie groots leeft, zal groots wonen, moet Khashoggi hebben gedacht. Een van zijn twaalf huizen over de hele wereld is zijn appartement in New York, eigenlijk een samenvoeging van zestien appartementen. Het heeft een zwembad en een spectaculair uitzicht op Manhattan dat een hele verdieping beslaat. De onderburen moesten vanwege het gewicht van het bad wel even vriendelijk meewerken - uiteraard tegen een redelijke vergoeding - door het toestaan van het plaatsen van steunen en het laten bouwen een aparte afzuiginstallatie voor het vocht. De bodem van het bad is met een blaadjesmotief beschilderd door kunstenaar Fabrizio Plessi, wat mooi inhaakt bij de rijke tropische flora die het water omgeeft. Het geheel komt over als oase.

Maar het liefst van al verblijft Khashoggi op zijn grootste schip, de Nabila, vernoemd naar zijn dochter. Het tijdschrift Time-Life noemde het "het meest luxueuze moderne jacht." De Nabila meet 85 meter, heeft vijf dekken en herbergt een zwembad, een disco, een filmzaal, een helikopterplatform met helikopter en veertig man personeel. Voor zijn 48ste verjaardag kwamen 200 gasten aan boord in Monte Carlo, waarna het schip een paar uur later in Cannes nog eens 200 gasten extra oppikte.

De Nederlandse filmmaker Jos de Putter was in juni 1997 aanwezig op een van de jachten van Khashoggi om de hoofdpersoon van zijn documentaire te filmen, de Tjetjeense maffiabaas Khozh-Ahmed Noukhaev. De Putter beschrijft zijn tocht als een vervreemdende reis door een teletijdmachine: na een korte vlucht naar Istanbul wordt hij door een limousine afgehaald en vliegensvlug naar de rand van de Bosporus gereden, terwijl hem intussen te verstaan wordt gegeven in de buurt van Khashoggi een beetje op zijn woorden te passen. Het schip is enorm en aan boord is het een en al pracht en praal. Onder de Nabila hangt een duikboot die Khashoggi in geval van nood snel in veiligheid zal brengen.

Op het schip houdt Shapari Khashoggi, de nieuwe vrouw van Adnan, een fondsenwervend feestje ten bate van de Tjetsjeense weesjes. Niemand van de geblondeerde en met juwelen behangen decolleté's uit de Côte D'Azur lijkt hiermee begaan, is de indruk van De Putter, laat staan dat de smokings van Monaco's of Turkije's jetset zich druk maken om de 5000 dollar per couvert. De extreme verveling die volgens De Putter van hen afstraalt, wordt eventjes verlicht als Julio Eglesias een gevoelig lied ten gehore brengt en Elizabeth Taylor een nog gevoeliger toespraakje houdt.

Wat De Putter opvalt, is het enorme verschil tussen de beide leden van het echtpaar Khashoggi. "Adnan is een klein, dikkig mannetje met weinig charisma, terwijl zijn vrouw is opgegroeid aan het hof van de Sjah; en dat straalt ze ook uit: ze heeft een aura van een kilometer. Ze lijkt zo uit de twaalfde eeuw te zijn weggelopen." Het zet een streep onder het contrast tussen beide echtelieden, de vleesgeworden uiting van het yin- en yangprincipe: Adnan veroorzaakt de doden en gewonden, terwijl Shapari het geld dat haar man daarmee verdient, uitgeeft om de achterblijvertjes in de nood bij te staan.

Dodi en Diana
Voor zijn invloedrijke netwerk heeft Adnan Khashoggi altijd op zijn familie kunnen vertrouwen. Een van zijn zussen is Samira. Zij is tevens de voormalig echtgenote van Mohamed Al Fayed, de eigenaar van miljardenimperium Harrods in London. Al Fayed kwam in 1952 de wereld van de Khashoggi's binnen door een ontmoeting met Adnan. Achteraf gezien was het tevens zijn eerste stap in de wereld van het grote geld waar hij later ook bewoner van is geworden; Khashoggi huurde hem in en zag later naar tevredenheid hoe Al Fayed zijn zus trouwde. Samen kregen Samira en Al Fayed een kind dat ze de naam Emad Mohammed meegaven, inmiddels beter bekend als Dodi. In juli 1997 leert Dodi prinses Diana kennen, in augustus komen beiden om het leven in Parijs. Al Fayed heeft voor zijn zoon en Diana in zijn warenhuis Harrods een altaar opgericht. Hij is er nog altijd vast van overtuigd dat het Britse koningshuis hun beider dood heeft verordonneerd.

Soheir Khashoggi is andere een zus van Adnan. Zij is een succesvol romanschrijfster wier romans niet zelden spelen in welvarende milieus in het Midden-Oosten. Vanwege haar nauwe band met Dodi Al Fayed heeft zij haar boek Nadia's Song aan hem opgedragen. Het boek is, net als haar andere boeken, verboden in Saudi-Arabië. Zelf woont Soheir inmiddels in de VS, mede dankzij de hulp van Adnan. Hij hielp haar met de scheiding van de aan haar toegewezen echtgenoot en regelde haar vlucht naar het Westen. Soheirs boek Mirage gaat over een jonge vrouw die uit een harem ontsnapt en naar de VS vlucht.